25 tháng 9, 2021

Chùa Pôthisalareaj (Khmer)

Tên thường gọi: Chùa Kompong, chùa Ông Mẹk

Chùa thường được gọi là chùa Ông Mẹk, chùa Kompong, tọa lạc tại số 50/1 đường Lê Lợi, phường 1, thị xã Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh. ĐT: 074.867009. Chùa thuộc hệ phái Nam tông (Khmer).

Ngôi chánh điện

Mặt sau chùa

Cổng chùa

Chùa có diện tích 12.900m2. Tư liệu của chùa cho biết, chùa được xây dựng từ năm 642, trùng tu năm 1604, 1978.

Chùa có tên là Kompong, nghĩa là bến đò, hay là chùa tượng Phật trong ao, từ câu chuyện kể li kì, là nguyên nhân dời chùa từ sân vận động về địa điểm hiện nay vào năm 1604. Chuyện được Sư Cả kể vắn tắt là, ngày trước, mấy chú mục đồng phát hiện một tượng Phật bằng gỗ trong ao, dưới cây bồ đề, mới báo các cụ trong phum sóc ra thỉnh tượng về chùa, nhưng các cụ không lấy tượng lên mặt ao được. Vị trụ trì được một vị khách tăng mách bảo, đã tổ chức lễ cầu an, lấy 7 sợi chỉ buộc vào tượng Phật thì kéo lên được. Cây bồ đề ngày nay không còn, tượng Phật bằng gỗ được đặt bên trong pho tượng Phật lớn, cao 3m, được đúc bằng ciment.

Điện Phật

Tượng đức Phật

Tượng trang trí Kâyno

Tượng trang trí sư tử

Chùa có tên Ông Mẹk là tên vị Sư Cả xây dựng chùa. Người Việt trong vùng đã lấy tên ngài đặt tên chùa. 

Chùa đặt Trường trung cấp Phật học Nam tông Khmer. Ngôi Tăng xá Đại Đoàn Kết được xây dựng từ năm 2001 tạo điều kiện tốt cho quý Sư ở các nơi về tu học ở chùa.

Mô hình tăng xá Đại đoàn kết

Dàn nhạc ngũ âm

Chùa Việt Nam - Xưa và Nay
Võ văn Tường
Vãn cảnh Chùa Ông Mẹt – Trà Vinh

Chùa Ông Mẹt hội tụ phong cách đặc sắc của nền văn hóa khmer, một biểu tượng của hệ phái Nam Tông Khmer Nam Bộ trên tiến trình lịch sử phật giáo vùng. Ở đất thiêng Trà Vinh, nơi tập trung số lượng chùa Nam Tông Khmer, ba cổ tự và cũng là đại tự: chùa Âng, chùa Hang và chùa ông Mẹt, trong đó chùa ông Mẹt được các tư liệu sử ghi nhận cổ nhất, có sớm hơn chùa Âng mấy trăm năm.

Toàn cảnh chùa ông Mẹt – Ảnh: daihocsi

Chùa Ông Mẹt tọa lạc trên đường Lê Lợi, thuộc Phường 1, ngay trung tâm thành phố Trà Vinh. Tên gọi theo Phạn ngữ của ngôi chùa này là Bodhisàlaraja, người Khmer vẫn quen gọi là Wat Kompong, dịch nghĩa là Chùa Bến.

Tên Chùa Ông Mẹt có hai cách giải thích. Cách thứ nhất là vị sư cả trụ trì ngôi chùa này trong một thời gian dài có tên là Sư Meas nên bà con phum sóc quen gọi là Wat Lụckru Meas. Người Kinh, người Hoa cứ vậy gọi theo là Chùa Ông Mẹt. Cách thứ hai là cốt tượng Phật trong chùa quá lớn, khiến cho nhiều người Khmer nhìn thấy ngạc nhiên đến thảng thốt mà buột miệng: “Mèn đéc ơi!” (Trời đất ơi!). Từ đó biến âm dần thành Chùa Ông Mẹt.

Là ngôi chùa lớn tọa lạc tại trung tâm tỉnh lỵ, thuận tiện giao thông cả đường bộ lẫn đường thủy với hệ thống các ngôi chùa Khmer khắp các huyện trong tỉnh cũng như các tỉnh miền Tây Nam bộ, nên chùa Ông Mẹt trở thành trung tâm Phật giáo Khmer tỉnh và hiện là nơi đặt Trường trung cấp Phật học Nam tông Khmer.

Chùa Ông Mẹt chính là trung tâm đào tạo nhiều thế hệ tăng tài, có nhiều đóng góp cho sự phát triển Phật giáo nói riêng, văn hóa dân tộc Khmer nói chung và lịch sử đấu tranh cách mạng của cộng động các dân tộc Trà Vinh.

Theo truyền kể dân gian, chùa Ông Mẹt được xây dựng lần đầu tiên vào khoảng năm 642 tại khu vực gần sân vận động tỉnh Trà Vinh bây giờ. Đến khoảng năm 711, chùa mới dời về vị trí hiện nay.

Ngôi chùa gồm nhiều kiến trúc hài hòa nhau bao quanh ngôi chánh điện, trong khuôn viên rộng gần 1,3 ha có vòng tường kín bao bọc chung quanh, mặt tiền nhìn ra đường Lê Lợi ở hướng đông, đúng với tư tưởng truyền thống Phật giáo là Đức Phật ở Tây phương nhưng luôn dõi mắt về hướng đông để cứu độ chúng sinh.

Khuôn viên rộng nhiều cây xanh

Cổng chùa Ông Mẹt là một kiến trúc đẹp với 8 trụ cột nâng đỡ mái cổng và chia cổng thành lối đi chính ở giữa rộng và hai lối đi nhỏ hơn ở hai bên. Trên đầu mỗi cột đều trang trí Chim thần Keyno hai mặt luôn tươi cười đón khách. Hai bên cổng là hai bờ tường vừa thấp dần vửa mở rộng, trang trí bởi cặp rắn bảy đầu theo phong cách nghệ thuật Khmer truyền thống.

Cổng chùa

Chánh điện chùa Ông Mẹt quay mặt về hướng đông và được xây dựng trên nền tam cấp bằng đá xanh, có hàng rào bao quanh.

Chánh điện

Trên đầu các cột rào trang trí đầu thần bốn mặt Bhrama. Bốn góc phía trong rào là các tháp Kote nơi an nghỉ của các vị sư cả tiền bối.

Kiến trúc đặc trưng văn hóa Khmer – Ảnh: Nguyễn Đăng Khoa

Mái ngói ngôi chánh điện được thiết kế thành mái đứng một cấp và mái nằm hai hoặc ba cấp. Đường gờ giữa các mái ngói được trang trí thành vây lưng rồng vắt đuôi lên cao, xà đầu xuống thấp, trong khi toàn bộ những viên ngói xếp nhau trên mái tạo hình vảy rồng. Nếu từ trên cao nhìn xuống, sẽ thấy mái ngôi chánh điện chùa Ông Mẹt như một đàn rồng từ trên trời nhìn xuống bốn hướng nhân gian. Hai đầu hồi trước và sau ngôi chánh điện là hai tấm gỗ quý được chạm khắc rất công phu với nhiều hình tượng thể hiện đời sống văn hóa tâm linh của người Khmer Nam bộ.

Những viên ngói xếp nhau trên mái tạo hình vảy rồng

Trên bệ thờ bên trong ngôi chánh điện là cốt tượng Đức Phật Thích Ca uy nghi trên tòa sen. Đây là một trong những tượng Phật to nhất trong những ngôi chùa Khmer trên địa bàn Trà Vinh. Chung quanh tượng lớn này còn có nhiều tượng Phật nhỏ hơn bằng nhiều chất liệu như đá, xi măng, đồng, gỗ… với nhiều kích thước và tư thế khác nhau như Phật xuất gia, Phật khất thực, Phật thành đạo, Phật thuyết pháp…

Tượng Phật trong khuôn viên

Trần chánh điện vẽ hoa văn biểu tượng chánh pháp. Hai vách hông có rất nhiều tranh vẽ, hoặc mô tả cuộc đời sự tích Bổn sư Thích Ca Mâu ni Phật

Phía sau chánh điện là Thư viện được xây dựng vào năm 1916 với lối kiến trúc độc đáo nhà sàn gỗ truyền thống của đồng bào Khmer Nam bộ xưa. Toàn bộ 24 đầu cột, xiên tâm, xiên dọc… đều được chạm khắc công phu, sơn son thếp vàng. Thư viện có ba gian, giam giữa là nơi chứa sách, trong đó có nhiều thư tịch cổ; hai gian hai bên là nơi đọc sách, học tập của các vị sư sãi và bà con trong phum sóc.

Trong khuôn viên chùa Ông Mẹt còn có một số kiến trúc như tăng xá, Văn phòng Trị sự Phật giáo hệ phái Mahanikay, giảng đường, sala thờ Neakta, tháp tưởng niệm… Dù được xây dựng ở những giai đoạn khác nhau bằng những chất liệu khác nhau và được sử dụng vào những mục đích khác nhau nhưng những kiến trúc độc lập này tồn tại hài hòa trong một tổng thể kiến trúc chung đậm đà bản sắc văn hóa của đồng bào Khmer Nam bộ.

Ngày 3 tháng 3 năm 2009, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ra Quyết định số 834/QĐ – BVHTTDL công nhận chùa Ông Mẹt là di tích cấp Quốc gia. Đây hoàn toàn xứng đáng là nơi được bảo vệ và là điểm đến cho khách thập phương mỗi khi du lịch Trà Vinh để tìm hiểu mảnh đất này.

Mekong Delta Explorer
Truyền thuyết Phật trôi chùa Ông Mẹt

Trong công cuộc mở cõi đất phương Nam hơn 300 năm trước, cùng với việc khẩn hoang lập ấp, tiền nhân xưa rất chú trọng đến nhu cầu văn hóa tâm linh của lưu dân.

Cổng chính chùa Ông Mẹt 

Vì vậy nơi nào có xóm làng là có đình, chùa, miếu. Ngoài nét kiến trúc độc đáo mang đậm nét văn hóa vùng miền, ở đây còn lưu truyền những câu chuyện, những giai thoại chứa đựng nhiều điều kỳ bí, hàm chứa cả đức tin và cách giải thích lịch sử của dân gian. 

Chùa Bodhisàlaraja, còn gọi là chùa Kompong hay chùa Ông Mẹt, tọa lạc ngay trung tâm TP.Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh. Đây là một trong những ngôi chùa cổ xưa nhất ở Trà Vinh của người Khmer theo Phật giáo Nam tông còn nguyên vẹn kiểu dáng kiến trúc độc đáo, được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. 

Tượng phật thỉnh dưới ao 

Trong khuôn viên rộng gần 13.000 , chánh điện chùa Ông Mẹt được xây trên nền tam cấp bằng đá xanh, có hàng rào bao quanh. Trên đầu các cột rào trang trí đầu thần bốn mặt Bhramma. Bốn góc phía trong rào là các tháp Kote nơi an nghỉ của các vị sư cả tiền bối. Mái trên cùng hình tháp dốc xuống hai mái dưới. Giữa các cấp mái có rèm che bằng gỗ, chạm khắc hoa văn tinh xảo. Nóc chánh điện được lợp ba lớp ngói vảy rồng ba màu vàng, xanh và lưu ly. Ông Thone, 73 tuổi, là người tu học ở chùa từ thời niên thiếu, cho biết mái ngói lợp chùa, các sư phải mua từ Thái Lan chuyển về. 

Các góc mái chùa dựng hình tượng đuôi rồng cao vút uốn lượn, tượng trưng thần Nagar. Trên các đầu cột hiên chùa đều trang trí tượng làm từ chất liệu xi măng như tượng nữ thần Kaynor, tượng Krud mình người đầu chim ở đầu cột các góc giang đôi cánh đỡ lấy mái chùa, góp phần làm tăng vẻ đẹp và sự uy nghi. Theo lời kể của ông Thone thì lịch sử chùa có hai giai đoạn. Xưa ở phum Kompong Ao có một cái am dành cho các sư tu tập và hành lễ. Sau đó thì chùa được dời về địa điểm hiện nay. Chỗ này xưa là một bến nước, xuồng ghe đi các nơi như Cầu Ngang, Trà Cú, Tiểu Cần… 

Mặt trước chánh điện chùa ông Mẹt 

Truyền thuyết kể rằng ngày xưa dưới bến là một cái ao rộng tiếp giáp với sông lớn. Một hôm trong ao xuất hiện một tượng Phật bằng gỗ cây sala không biết từ đâu trôi dạt tới. Người dân xúm lại định khiêng tượng lên bờ nhưng không sao nhấc nổi. Vào một đêm nọ, khi sư cả tên là Lôc Cru Meas, người Việt kêu trại là ông Mẹt ngồi thiền bỗng thấy có một vị thánh tăng hiện lên mách bảo, nếu muốn vớt tượng Phật ấy lên bờ thì phải dùng 7 sợi chỉ cột vào tượng mới thỉnh lên được.

Theo lời mách bảo, các vị sư bàn bạc, chọn ngày lành tháng tốt tổ chức cầu nguyện làm lễ vớt tượng, nhưng cuối cùng tượng Phật ấy chỉ di chuyển được khoảng 100 thước từ ao lên thì cả 7 sợi chỉ đều bị đứt. Sư cả Meas cho rằng đây là điềm linh đã định nên bàn với các sư sãi dời cái am cũ từ phum Kompong Ao về đây xây dựng chùa.

Sau khi xây dựng xong, chùa được đổi tên thành Bodhisàlaraja. Theo giải thích của ông Thone: “Bodhisàlaraja đọc từ chữ Pothi Sala Reach. Pothi là cây bồ đề, còn Sala Reach là cây sala, người Việt gọi là cây long thọ. Xưa ở bến nước trước cổng chùa có cây bồ đề cổ thụ, tồn tại đến năm 1995 mới bị đốn đi. Tên chùa được ghép tên cây bồ đề và cây sala, do tượng Phật của người Khmer theo hệ phái Nam tông làm bằng gỗ sala”.

Riêng cái ao sau khi có tượng Phật trôi vào thì cư dân Khmer ở đây gọi là Tro Păng Preah (Ao Phật). Về sau người ta đọc tắt là Tro Păng hay Tra Păng, được phiên âm thành Trà Vang, rồi đổi lần thành Trà Vinh. 

Cổng sau chánh điện chùa Ông Mẹt 

Góp gạch xây chùa 

Ngôi chùa cổ tồn tại khá lâu. Đến khoảng năm 1900, có vị sư trụ trì tên là Sơn Ly nhận thấy ngôi chánh điện xuống cấp trầm trọng nên bàn cách xây dựng lại. Các nhà sư vận động phật tử nhặt gạch vụn, miểng chén, lu khạp bể gom về chùa để đổ móng cột, đồng thời qui định trong các cuộc lễ lớn nhỏ trong năm phải dành một khoản tiền để xây lại chùa. Nam nữ thanh niên phật tử ở các phum thay phiên nhau làm các việc đào móng, san lấp mặt bằng, kéo gỗ… Công trạng lớn nhất của các vị sư là qua tận Battambang, Campuchia, mua gỗ căm xe rồi kết thành bè thả theo sông đem về xây chùa.

“Khi có đủ vật liệu, năm 1907 chùa làm lễ động thổ xây dựng ngôi chánh điện. Công trình kéo dài hơn 10 năm, đến tháng 4 năm 1918 mới làm lễ khánh thành”, ông Thone cho biết. Ngoài ngôi chánh điện, trong khuôn viên chùa hiện nay còn có thư viện cũng được xây dựng vào khoảng năm 1916, đã qua nhiều lần trùng tu, với kiến trúc theo kiểu nhà sàn, 3 gian, hai đầu có cầu thang lên xuống. Các đầu cột và xiên được chạm khắc hoa văn, sơn son thếp vàng. Đặc biệt có bức bình phong gỗ là tác phẩm mỹ thuật độc đáo. 

Chánh điện chùa Ông Mẹt 

Năm 1968, khi chiến tranh xảy ra ác liệt, ngôi chùa bị máy bay ném bom làm hư hỏng nặng nề. Trường Pali Khmer, trai đường, tăng xá bị thiệt hại, sách vở kinh Phật, sách lá buông đều bị thiêu hủy. Sau năm 1975, phật tử chùa góp sức, góp công tu sửa lại ngôi chánh điện, lợp lại mái ngói. Một số tác phẩm như tượng Kaynor, Krud bằng gỗ được thay thế bằng xi măng. 

Hiện nay, bên trong ngôi chánh điện vẫn còn giữ lại những cột, kèo, xiên, đòn tay bằng gỗ được chạm khắc hoa văn tỉ mỉ, sơn son thếp vàng với nhiều đề tài đặc trưng của Phật giáo Nam tông. Trần chánh điện vẽ hoa văn biểu tượng chánh pháp. Hai vách hông có rất nhiều tranh vẽ, hoặc mô tả cuộc đời sự tích Bổn sư Thích Ca Mâu ni Phật. Theo ông Thone, những tác phẩm mỹ thuật này được thực hiện vào năm 1955. 

Thư viện chùa Ông Mẹt được xây cất vào khoảng năm 1916 

Không gian bên trong chánh điện được bài trí khá thoáng với bệ thờ Đức Phật Thích Ca. Cũng theo ông Thone, tượng Thích Ca này là phiên bản phóng to trùm bên ngoài pho tượng gỗ huyền thoại được vớt lên hồi khai sơn lập tự. Bên dưới bệ thờ chính có hai tượng Reachsay (vua sư tử) bằng gỗ quý đặt hai bên. Trên lưng mỗi tượng Reachsay có một chiếc ngai, gọi chung là pháp tọa dành cho các vị cao tăng ngồi thuyết pháp những khi chùa tổ chức đại lễ. Ông Thone cho biết cặp pháp tọa này đã trên 100 năm tuổi.

Từ năm 1990 đến nay, chùa Ông Mẹt được sửa chữa và xây dựng thêm nhiều công trình như tường rào, trai đường, tăng xá, cổng chùa… Cách đây 4 năm, trường trung cấp Pali Khmer được thành lập trên cơ sở trường trung học bán công Phạn ngữ Bồ đề, lập vào năm 1960, qui tụ hàng trăm Phật tử từ các địa phương về tu học. Năm 2009, chùa Ông Mẹt được công nhận là di tích cấp quốc gia.


Hoàng Phương - Ngọc Phan. Ảnh: Hoàng Phương

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét